Giáo sư vật lý Ngụy Như Kon Tum là vị hiệu trưởng đầu tiên của trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, ông có nhiều đóng góp lớn lao cho ngành giáo dục nước nhà.
Nội dung trong bài này
Ngụy Như Kon Tum là ai? Sinh ra ở đâu?
Ngụy Như Kon Tum là nhà khoa học vật lý, Hiệu trưởng đầu tiên của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, tiền thân của Đại học Quốc gia Hà Nội ngày nay. Ông giữ chức vụ này cho đến khi về hưu vào năm 1982.
Ông sinh ngày 3 tháng 5 năm 1931 tại Kon Tum trong một gia đình viên chức thành thị. Nguyên quán của giáo sư là ở xã Minh Hương, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế. Giáo sư có cái tên đặc biệt Kon Tum đó là vì gia đình muốn ghi lại dấu ấn lịch sử với sự kiện tỉnh Kon Tum được thành lập ngày 9/2/1913, trước khi cậu bé Kon Tum ra đời 3 tháng để đánh dấu vùng đất đã gắn bó với rất nhiều kỷ niệm của gia đình cậu.
Kon Tum vào những năm đầu thế kỷ XIX chủ yếu là người dân tộc Ba Na sống trong các bản làng. Bên bờ sông Đăk Bla chỉ có một vài con phố nhỏ, tập trung các gia đình viên chức chính quyền thuộc địa. Suốt thời thơ ấu của cậu bé Kon Tum đến năm 11 tuổi, cậu chủ yếu làm bạn với núi rừng đại ngàn, làm bạn với những trẻ em nghèo dân tộc thiểu số mà chủ yếu là người Ba Na, Ê Đê. Chính vì thế ngay từ nhỏ cậu bé Kon Tum đã thông thạo cả tiếng Ê đê, tiếng Pháp còn hơn cả tiếng Việt
Bố mẹ của Ngụy Như Kon Tum là ai?
Thân sinh là cụ Ngụy Như Bích giữ chức vụ lục sự bưu điện, tức viên chức lo việc lập và giữ giấy tờ, sổ sách ở toà án thời Pháp thuộc, còn thân mẫu của cậu cũng giống như nhiều phụ nữ vợ công chức thời bấy giờ, ở nhà lo công việc nội trợ, chăm sóc con cái, không tham gia công tác xã hội.
Quá trình học tập của Ngụy Như Kon Tum như thế nào?
Năm 11 tuổi, gia đình cậu chuyển về Huế, tại đây cậu bé Kon Tum học lớp nhì tiểu học khi mà thạo tiếng Ê đê hơn tiếng Việt, chưa thạo tiếng phổ thông cho đến những năm đầu của bậc học Thành chung.
Cũng từ đó mới có kỷ niệm buồn cười sau này. Trong cuốn sách “Giáo sư Ngụy Như Kon Tum“ do Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội xuất bản nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông đã có bài viết kể lại: “Thời còn học ở Trường Quốc học Huế, có một ông thầy đùa tôi hơi ác, không gọi tôi là Ngụy Như Kon Tum mà gọi là “Ngụy Như Mọi”. Bài học phản diện đó đã làm Giáo sư, sau này, khi trở thành thầy giáo, rất thấm thía với nguyên tắc sư phạm: phải thương yêu học sinh như những người thân thích, ruột thịt của mình, phải tôn trọng nhân cách của học sinh, không bao giờ xúc phạm học sinh dù là vô tình hay cố ý .
Đến năm thứ 4 Thành chung, được thầy Đặng Thai Mai vừa tốt nghiệp Cao đẳng Sư phạm Hà Nội dạy trực tiếp đã giúp cậu bé KonTum chưa thạo tiếng phổ thông có thể cảm nhận cái hay, cái đẹp của nền văn học Việt Nam.
Sau khi tốt nghiệp Thành chung loại xuất sắc, năm 1930 Ngụy Như Kon Tum được cấp học bổng học tiếp Ban Tú tài Bản xứ tại trường Bưởi.
Năm 1932 anh thanh niên Ngụy Như Kon Tum đạt được kỳ tích đậu “Tam nguyên” cả 3 bằng Tú tài: Tú tài Bản xứ, Tú tài Tây ban Toán, Tú tài Tây ban Triết.
Với mơ ước được tiếp thu khoa học tận nguồn, sau khi đậu 3 bằng Tú tài, Ngụy Như Kon Tum nhận được học bổng du học ở Trường Đại học Sorbonne, Paris, một trường đại học lâu đời và nổi tiếng của Pháp.
Khi đi du học, với bẩm tính thông minh, lòng say mê học tập, ý chí quyết tâm đạt tới đỉnh cao khoa học, sau 3 năm học, Ngụy Như KonTum giành được bằng cử nhân khoa học Vật lý và sau đó 3 năm là bằng thạc sĩ Lý – Hóa vào hạng xuất sắc.
Sau đó, anh được Nhà Vật lý hạt nhân nổi tiếng của Pháp là Giáo sư Joliot Cuire hướng dẫn làm nghiên cứu sinh tại phòng thí nghiệm của ông.
Cho đến sau này Ngụy Như Kon Tum vẫn còn trăn trở: “Rất tiếc khi tôi đang làm luận án tiến sĩ mới được một năm thì Đại chiến thế giới thứ hai bùng nổ. Phòng thí nghiệm của nhà bác học F.Joliot Cuire bị Bộ Quốc phòng Pháp trưng dụng. Giáo sư F.Joliot Cuire khuyên, nếu tôi muốn tiếp tục ở lại thì phải có hai điều kiện là xin nhập quốc tịch Pháp và được Bộ Quốc phòng Pháp tuyển dụng, nhưng tôi nghĩ rằng đất nước của anh cần anh hơn là nước Pháp“. Nghe theo lời khuyên chân thành đó, ông trở về nước vào cuối năm 1939, tham gia giảng dạy tại Trường Trung học Chasseloup (Sài Gòn) rồi Trường Bưởi (Hà Nội).
Giáo sư Ngụy Như Kon Tum có những đóng góp gì cho khoa học, giáo dục nước nhà?
Về nước, anh được bổ nhiệm về dạy ở Ban Tú tài Trường Chasseloup (Sài Gòn) và đến năm 1941 về dạy ở Trường Bưởi. Trong thời kì này, Giáo sư đã cùng các giáo sư người Việt như Dương Quảng Hàm, Trần Văn Khang, Lê Thước,… phụ trách giảng dạy tất cả các bộ môn ở bậc Cao đẳng Tiểu học, khởi đầu cho nền giáo dục bằng tiếng Việt ở Việt Nam.
Giáo sư còn là người đi đầu xóa bỏ sự ngăn cách giữa nhà trường và xã hội xung quanh. Giáo sư làm trưởng đoàn cho Đoàn du lịch Đoàn Rồng với các đội mang tên những danh nhân Việt Nam cho cho học sinh đi thăm quan các danh lam thắng cảnh như Đền Hùng, đền Kiếp Bạc, cố đô Hoa Lư, di tích Lam Sơn,… để gợi nhớ cội nguồn cùng các chiến công hào hùng của tổ tiên ta.
Năm 1942, tờ báo Khoa học đầu tiên của nước ta do GS. Nguyễn Xiển làm chủ bút ra đời. Giáo sư Ngụy Như Kon Tum đã viết bài đầu tiên bằng tiếng Việt về những chuyến bay của con người ra ngoài hành tinh trong tương lai.
Sau đêm Nhật đảo chính Pháp, các trường học đóng cửa, Giáo sư Ngụy Như Kon Tum chuyển về làm Giám đốc Đông Dương học xá (ngày nay mở rộng thành Trường Đại học Bách Khoa).
Toàn quốc kháng chiến, Giáo sư lên căn cứ địa Việt Bắc và được Chính phủ cử làm Tổng Giám đốc Trung học vụ, đồng thời làm Đổng lý Bộ Quốc gia Giáo dục từ cuối năm 1946 đến hết năm 1950. Có thể nói đây là quãng thời gian Giáo sư dồn hết sức mình để xây dựng nền Trung học trên quy mô cả nước. Trong thời gian này, Giáo sư đã biên soạn bộ sách Vật lý cho các trường.
Giáo sư rất quan tâm đến xây dựng sự nghiệp giáo dục Đại học, giúp GS. Nguyễn Xiển mở lớp Toán học hàm thụ, rồi lớp Toán học đại cương ở chân núi Tam Đảo và hoàn thành bộ sách Toán học đại cương và Cơ học thuần lý, làm tài liệu giảng dạy đầu tiên cho lớp khoa học cơ.
Mùa thu năm 1945, Giáo sư sang giảng dạy vật lý tại Trường Khoa học cơ bản ở Khu học xá Trung ương (Nam Ninh, Trung Quốc) và làm việc trong Ban phụ trách Trường Sư phạm cao cấp.
Năm 1954, hòa bình được lập lại ở miền Bắc, Giáo sư về dạy Vật lý ở Trường Đại học Sư phạm Khoa học.
Năm 1956, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội được thành lập, Giáo sư được cử làm Hiệu trưởng đầu tiên của trường, liên tục giữ chức vụ đó cho tới 1982 – khi Giáo sư về hưu.
Đây là một giai đoạn lịch sử sôi động, gian khổ nhưng vô cùng vẻ vang: 10 năm kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội cũng như các trường đại học khác đã thực sự là một chiến hào chống Mĩ cứu nước và đã phải hai lần sơ tán, phân tán về các vùng quê hẻo lánh (1965 – 1969 và 1972 – 1973).
Giáo sư cũng đã góp phần to lớn vào việc xây dựng hệ thống đại học ở phía Nam sau năm 1975, trong đó có Trường Đại học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.
Ngụy Như Kon Tum không chỉ là một nhà khoa học, một hiệu trưởng tài năng mà còn là một nhà hoạt động xã hội xuất sắc. Ông là Đại biểu Quốc hội khóa 3 và khóa 4 (1964 – 1975), Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy viên Đoàn Chủ tịch Tổng Công đoàn Việt Nam, Chủ tịch Công đoàn Giáo dục Việt Nam.
Dù bận rộn với cương vị hiệu trưởng, giáo sư vẫn gắn bó với công tác giảng dạy. Với các bài giảng hấp dẫn, rõ ràng và giọng nói ấm áp, giáo sư đã được sinh viên đánh giá là người thầy mẫu mực của nhiều thế hệ. Ngay năm đầu làm Hiệu trưởng Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Giáo sư đã đem những tri thức vật lý của mình cùng GS. Nguyễn Xiển xây dựng ngành Vật lý địa cầu. Giáo sư đã dẫn đầu đoàn khoa học Việt Nam đầu tiên tham gia Hội nghị Vật lý địa cầu quốc tế họp tại Matxcơva năm 1957. Giáo sư đã từng giáo dục cho lớp cán bộ khoa học trẻ tuổi: “Cái quan trọng nhất đối với người làm khoa học là đức tính trung thực.Cái gì biết, bảo là biết. Còn cái gì không biết thì bảo là không biết. Như thế mới là biết”.
Trong nhiều hoạt động khoa học của mình, việc dạy Đại học bằng tiếng Việt đã được Giáo sư quan tâm ngay từ khi còn dạy bán trú tại Trường Bưởi. Hơn hai mươi năm triệt để dùng tiếng Việt đã thúc đẩy khoa học nước nhà phát triển mạnh mẽ.
Có thể nói, 26 năm gắn bó với Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội trong hoàn cảnh lịch sử vô cùng gian khổ nhưng rất oanh liệt của đất nước, đã đem lại cho Giáo sư niềm tin yêu, ngưỡng mộ chân thành của biết bao thế hệ sinh viên và nhân dân. Có người nói, cái phong cách bên ngoài của Giáo sư thể hiện cái tâm trong sáng: Trong suốt cuộc đời của Giáo sư, cái tâm trong sáng đó đã thể hiện ra ở tinh thần tận tụy với công việc, ở tấm lòng nhân hậu, ở cách sống thanh thản, liêm khiết, khiêm tốn, không ham danh vọng, không đòi hỏi quyền lợi,…
Từ ngày về hưu (1982) Giáo sư vẫn tiếp tục hoạt động trên nhiều lĩnh vực. Ngót 80 tuổi, nhưng Giáo sư vẫn tham gia biên soạn phần Vật lý của Từ điển bách khoa Việt Nam.Với cương vị là Chủ tịch Hội Vật lý Việt Nam, Giáo sư vẫn chủ trì nhiều chương trình hoạt động của Hội.
Giáo sư Ngụy Như Kon Tum mất khi nào?
11h45 phút ngày 28/3/1991, Giáo sư đã từ trần. Linh cữu quan đặt tại Đại giảng đường Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Cả cuộc đời cống hiến cho sự phát triển của nước nhà bằng vốn tri thức uyên bác, bằng lòng yêu nước, nhiệt thành hiếm có là những gì đọng lại sâu đậm nhất cho lòng mọi người về Giáo sư Ngụy Như Kon Tum.
Tên của ông đã được đặt cho 1 con đường ở thủ đô, được đặt cho 1 Hội trường của trường đại học quốc gia Hà Nội. Tại quê nhà Kon Tum, tên của ông được đặt cho 1 quỹ khuyến học và 1 trường THSP là cách mà nhà nước, nhân dân và các thế hệ giáo viên, học trò ghi nhớ công lao to lớn của người thầy vĩ đại – Giáo sư Ngụy Như Kon Tum.
Xem thêm:
